کریدور زنگزور، به عنوان یکی از بحث‌برانگیزترین پروژه‌های ژئوپلیتیکی قفقاز، نه تنها روابط ارمنستان و آذربایجان، بلکه معادلات قدرت در منطقه اوراسیا را تحت تأثیر قرار داده است. در این میان، ازبکستان به عنوان یکی از بازیگران مهم آسیای مرکزی، با توجه به روابط نزدیک با آذربایجان و وابستگی به مسیرهای ترانزیتی، موضعی محتاطانه اما همسو با منافع باکو اتخاذ کرده است. از سوی دیگر، ایران که مخالف اصلی این کریدور است، نگران تضعیف جایگاه خود در قفقاز و آسیای مرکزی می‌باشد. این تحلیل به بررسی رویکرد ازبکستان در قبال کریدور زنگزور و تأثیر آن بر آینده روابط تهران-تاشکند می‌پردازد.
1. منافع ازبکستان در کریدور زنگزور
الف) اتصال به بازارهای اروپا و کاهش وابستگی به روسیه
ازبکستان، به عنوان یک کشور محصور در خشکی، همواره با چالش دسترسی به بنادر بین‌المللی روبرو بوده است. در سال‌های اخیر، این کشور به دنبال تنوع بخشیدن به مسیرهای ترانزیت خود و کاهش وابستگی به کریدورهای سنتی عبوری از روسیه بوده است. کریدور زنگزور می‌تواند گزینه‌ای جذاب برای تاشکند باشد، زیرا:
- از طریق آذربایجان، ترکیه و گرجستان، راهی مستقیم به اروپا بدون نیاز به عبور از خاک روسیه یا ایران فراهم می‌کند.
- هزینه‌های حمل‌ونقل کالاهای ازبکستان (مانند پنبه، مواد معدنی و محصولات کشاورزی) را کاهش می‌دهد.
ب) همگرایی ترک‌زبانان و تقویت روابط با آذربایجان
ازبکستان و آذربایجان، به عنوان دو کشور ترک‌زبان، روابط اقتصادی و فرهنگی نزدیکی دارند. تاشکند از سازمان کشورهای ترک (ترک شورایی) حمایت می‌کند و کریدور زنگزور می‌تواند همکاری‌های منطقه‌ای این بلوک را تقویت نماید. همچنین، آذربایجان به عنوان دروازه ازبکستان به قفقاز عمل می‌کند، و موفقیت این کریدور می‌تواند الگویی برای پروژه‌های مشترک آینده باشد.
ج) رقابت با کریدورهای جایگزین (راه‌حل‌های ایرانی-روسی)
ایران و روسیه به دنبال توسعه مسیرهای جایگزین مانند کریدور شمال-جنوب هستند که از خاک ایران عبور می‌کند. ازبکستان اگرچه با ایران روابط اقتصادی دارد، اما ترجیح می‌دهد وابستگی خود به مسیرهای تحت نفوذ مسکو یا تهران را کاهش دهد. از این رو، حمایت غیرمستقیم از کریدور زنگزور می‌تواند به معنی تمایل به تعادل‌بخشیدن به روابط با غرب و شرق باشد.
2. موضع رسمی ازبکستان: حمایت محتاطانه از آذربایجان
علیرغم روابط نزدیک با باکو، ازبکستان موضعی دیپلماتیک و محتاطانه در قبال کریدور زنگزور اتخاذ کرده است. دلایل این رویکرد عبارتند از:
الف) اجتناب از درگیری با روسیه و ایران
- ازبکستان نمی‌خواهد با حمایت آشکار از کریدور زنگزور، روسیه (که هنوز نفوذ زیادی در آسیای مرکزی دارد) یا ایران (شریک تجاری مهم) را ناراضی کند.
- تاشکند ترجیح می‌دهد در تنش‌های قفقاز بی‌طرفی نسبی خود را حفظ کند تا از پیامدهای امنیتی دور بماند.
ب) اولویت توسعه اقتصادی بر تنش‌های ژئوپلیتیکی
دولت ازبکستان تحت رهبری شوکت میرضیایف، تمرکز اصلی خود را بر جذب سرمایه‌گذاری خارجی و توسعه زیرساخت‌ها گذاشته است. بنابراین، ترجیح می‌دهد به جای درگیر شدن در مناقشات منطقه‌ای، بر همکاری‌های اقتصادی با تمام طرف‌ها (از جمله ایران و آذربایجان) تأکید کند.
ج) عدم تمایل به رسمیت‌شناختن تغییرات مرزی با زور
ازبکستان، مانند بسیاری از کشورهای مستقل مشترک‌المنافع (CIS)، از اصل تمامیت ارضی حمایت می‌کند. هرچند این کشور از مواضع آذربایجان در قره‌باغ حمایت کرد، اما تصرف نظامی زنگزور توسط باکو می‌تواند برای تاشکند (که خود با چالش‌های قومیتی روبروست) خطرناک باشد.
3. تأثیر کریدور زنگزور بر روابط ایران و ازبکستان
الف) تهدیدات پیش‌روی همکاری‌های ایران و ازبکستان
- کاهش نقش ایران به عنوان مسیر ترانزیت: در صورت موفقیت کریدور زنگزور، کالاهای ازبکستان بیشتر از طریق ترکیه و آذربایجان به اروپا صادر خواهند شد و این به معنای کاهش استفاده از مسیرهای ایرانی است.
- رقابت ژئوپلیتیکی ترکیه و ایران: ازبکستان اگرچه با ایران روابط اقتصادی دارد، اما همکاری‌های فزاینده با ترکیه و آذربایجان می‌تواند به سردی نسبی روابط با تهران منجر شود.
ب) فرصت‌های همکاری علیرغم اختلافات
- تجارت دوجانبه: ایران هنوز یکی از مقاصد مهم صادراتی ازبکستان (به‌ویژه در بخش کشاورزی و انرژی) است.
- همکاری در سازمان‌های منطقه‌ای: هر دو کشور در سازمان همکاری شانگهای (SCO) عضو هستند و می‌توانند در چارچوب این نهادها همکاری کنند.
- مسیرهای جایگزین: ایران می‌تواند با ارائه شرایط ترانزیتی جذاب‌تر، ازبکستان را به استفاده از کریدورهای خود ترغیب کند.
4. سناریوهای آینده
الف) سناریوی همکاری ازبکستان با کریدور زنگزور
- در صورت تکمیل این کریدور، ازبکستان احتمالاً از آن برای صادرات به اروپا استفاده خواهد کرد.
- همکاری‌های اقتصادی با آذربایجان و ترکیه افزایش می‌یابد.
- روابط با ایران به حاشیه رانده می‌شود، اما قطع نمی‌گردد.
ب) سناریوی تضعیف کریدور زنگزور (با فشار ایران و روسیه)
- اگر کریدور زنگزور با موانع سیاسی یا امنیتی مواجه شود، ازبکستان مجبور خواهد شد به مسیرهای ایرانی-روسی بازگردد.
- در این حالت، ایران می‌تواند با ارائه تسهیلات تجاری و ترانزیتی، روابط خود با تاشکند را تقویت کند.
ج) سناریوی تعادلی (همکاری با هر دو طرف)
- ازبکستان ممکن است سیاست چندجانبه‌گرایی را در پیش بگیرد و همزمان با ایران، آذربایجان و ترکیه همکاری کند.
- این رویکرد به تاشکند اجازه می‌دهد وابستگی خود به یک مسیر خاص را کاهش دهد و انعطاف‌پذیری بیشتری داشته باشد.
خلاصه مباحث
ازبکستان در قبال کریدور زنگزور موضعی محتاطانه اما همسو با آذربایجان اتخاذ کرده است. این کشور اگرچه از مزایای اقتصادی این مسیر حمایت می‌کند، اما نمی‌خواهد روابط خود با ایران یا روسیه را به خطر بیندازد. در آینده، رقابت بین کریدور زنگزور و مسیرهای ایرانی تعیین‌کننده روابط تهران-تاشکند خواهد بود. اگر ایران بتواند با بهبود زیرساخت‌ها و ارائه شرایط تجاری بهتر، ازبکستان را به استفاده از مسیرهای خود ترغیب کند، می‌تواند از انزوای ژئوپلیتیکی جلوگیری نماید. در غیر این صورت، افزایش همکاری‌های ازبکستان با بلوک ترک می‌تواند به تدریج جایگاه ایران در آسیای مرکزی را تضعیف کند.
آینده روابط ایران و ازبکستان به توانایی تهران در ارائه راه‌حل‌های اقتصادی جذاب‌تر وابسته است. در غیر این صورت، کریدور زنگزور می‌تواند به عاملی برای دوری بیشتر تاشکند از تهران تبدیل شود.
رضا محمدی
1404/05/12 09:00:12تحلیل بسیار جامعی از تأثیرات کریدور زنگزور بر روابط منطقه‌ای ارائه کردید.
فاطمه اکبری
1404/05/12 09:10:34موضع محتاطانه ازبکستان نشانه دیپلماسی هوشمندانه این کشور است.
علی رضوی
1404/05/12 09:20:45کریدور زنگزور می‌تواند معادلات تجاری منطقه را کاملاً تغییر دهد.
زهرا موسوی
1404/05/12 09:30:18رقابت ایران و ترکیه در آسیای مرکزی روزبه‌روز شدیدتر می‌شود.
محسن نوروزی
1404/05/12 09:40:27آیا ایران می‌تواند با ارائه تسهیلات بهتر، ازبکستان را جذب کند؟
نرگس صادقی
1404/05/12 09:50:40وابستگی ازبکستان به مسیرهای روسیه چالش بزرگی برای این کشور است.
سعید کریمی
1404/05/12 10:00:55سازمان کشورهای ترک در حال تبدیل شدن به بلوک قدرتمندی است.
مریم تقوی
1404/05/12 10:05:12سناریوی تعادلی به نظر منطقی‌ترین گزینه برای ازبکستان می‌رسد.
امیرحسین جعفری
1404/05/12 10:10:50تضعیف نقش ایران در ترانزیت منطقه‌ای ضربه بزرگی به اقتصاد ما خواهد بود.
لیلا فرهادی
1404/05/12 10:15:22دیپلماسی اقتصادی ازبکستان واقعاً قابل تحسین است.
حسین علیزاده
1404/05/12 10:20:18کریدور شمال-جنوب چه مزایایی نسبت به زنگزور دارد؟
سمیرا محمدی
1404/05/12 09:05:33ازبکستان دارد هوشمندانه بین قدرت‌های منطقه تعادل ایجاد می‌کند.
مهدی رحیمی
1404/05/12 09:15:45همکاری با ترکیه می‌تواند ازبکستان را به اروپا نزدیک‌تر کند.
نازنین قاسمی
1404/05/12 09:25:15ایران باید سریع‌تر برای بهبود زیرساخت‌های ترانزیتی اقدام کند.
پویا احمدی
1404/05/12 09:35:30جایگاه ایران در آسیای مرکزی در خطر است.
سارا سبحانی
1404/05/12 09:45:22سیاست چندجانبه‌گرایی ازبکستان درس‌آموز است.
محسن نجفی
1404/05/12 09:55:50کریدور زنگزور می‌تواند هزینه‌های تجاری را کاهش دهد.
هانیه سلطانی
1404/05/12 10:02:18آیا روسیه به راحتی اجازه کاهش نفوذش را می‌دهد؟
امید کرمانی
1404/05/12 10:12:40رقابت ایران و ترکیه در آسیای مرکزی تشدید خواهد شد.
نگین محمدی
1404/05/12 10:18:55ازبکستان دارد هوشمندانه بازی می‌کند.
فرزاد رضایی
1404/05/12 09:08:33تحلیل شما از سناریوهای آینده بسیار واقع‌بینانه بود.
شیما احمدی
1404/05/12 09:18:12ایران باید روابط اقتصادی با ازبکستان را تقویت کند.
کامران حسینی
1404/05/12 09:28:45کریدور زنگزور می‌تواند معادلات انرژی منطقه را تغییر دهد.
یلدا موسوی
1404/05/12 09:38:30سیاست خارجی ازبکستان بسیار حساب‌شده است.
رحیم جعفری
1404/05/12 09:48:18آینده روابط ایران و ازبکستان نیازمند بازنگری استراتژی‌های ماست.